بررسی میزان شیوع آلودگی به فاسیولا هپاتیکا در گاوهای کشتاری استان مازندران در سال 1389

دکتر محمودرضا اثناعشری*

*عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور

دانشگاه پیام نور- گروه علمی کشاورزی- بخش علوم دامی- تهران 4697-19395- ج.ا. ایران

پست الکترونیک: [e-mail]

 

چكيده

فاسیولیازیس در سراسر جهان اتفاق می افتد و سبب خسارات اقتصادی می شود. کرم فاسیولا یک فلوک کبدی است که در مجاری اصلی صفراوی کبد و کیسه صفرا زندگی می کند. فاسیولیازیس از بیماریهای زئونوز بوده که توسط دو گونه از ترماتودا به نامهای فاسیولا هپاتیکا و فاسیولا ژیگانتیکا ایجاد می شود. میزبان اصلی این انگل نشخوارکنندگان می باشند که با بلعیدن متاسرکرهای انگل آلوده می شوند. انسان به عنوان یک میزبان اتفاقی مبتلا می شود. در سیر تکاملی فاسیولا هپاتیکا حلزون (لیمنه ترونکاتولا) و در سیر تکاملی فاسیولا ژیگانتیکا حلزون (رادیکس اریکولار) یا (لیمنه ژدروزیانا) میزبانان واسط هستند. با توجه به خطرات بیماری و اهمیت تعیین میزان شیوع بیماری و ضررهای اقتصادی ایجاد شده توسط این انگل در دام و انسان، مطالعه حاضر از اهمیت ویژه­ای برخوردار بود. این بررسی به مدت 6 ماه و به صورت مقطعی و با آمار توصیفی و استنباطی بر روی گاوهای ذبح شده در کشتارگاه های استان مازندران در سال 1389 انجام شد. داده های به دست آمده به وسیله آزمونهای فرض نسبت موفقیت و آماره آزمون Z استاندارد در سطح خطای 5% در نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. در این مطالعه، مجموعا 32035 راس گاو و گوساله ذبح شدند و 1858 راس (8/5%) از گاو­ های تحت مطالعه به انگل فاسیولا آلوده بودند. کمترین شیوع آلودگی گاوها به انگل فاسیولا مربوط به شهر مرزن آباد با عدم مشاهده این بیماری در 151 راس گاو کشتار شده بود. بیشترین شیوع نیز در کشتارگاه شهرستان نوشهر با 355 راس دام آلوده (86/30%) از 1150 راس گاو ذبح شده، مشاهده شد. در برنامه ریزی به منظور کنترل، الگوی انتقال ترماتودهای کبد در نواحی خاص جغرافیایی باید مورد توجه باشد. زمان درمان فصلی به فراوانی و شدت مواجهه با متاسرکرها بستگی دارد. حداکثر انتقال در مناطق گرم از بهار تا تابستان، در مناطق سرد از اواخر تابستان تا پائیز و در بعضی نواحی با آب و هوای معتدل یا جایی که چشمه آب گرم به صورت کانونی آب و هوای مناسبی را برای زنده ماندن متاسرکرها فراهم می سازد، در تمام سال وقوع می یابد. به طور کلی کمترین توجه نسبت به اقدامات درمانی در پائیز و اواخر زمستان یا اوایل بهار مبذول می گردد و در جایی که مواجهه با متاسرکرها به طور مکرر و ثابت وقوع می یابد، ممکن است لازم باشد که دامها هر سال چند نوبت درمان شوند.

واژه‌هاي كليدي: فاسیولیازیس، فاسیولا، گاو، مازندران، شیوع.

 

بررسی میزان شیوع استرونژیلوز تنفسی در گاوهای کشتار شده درکشتارگاه های استان مازندران در سال 1387

دکتر محمودرضا اثناعشری

عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور

 

چکیده:

استرونژیلوز تنفسی یا دیکتیوکولوز یا برونشیت کرمی، یک بیماری تنفسی است که به وسیله دیکتیوکولوس ویویپاروس که از موکوس برونشها تغذیه می کند، رخ می دهد. عمل بیماری زایی آن اساسا در اثر جراحات منتج از دخول و عبور لاروها در برونشیولها و آلوئولهای تنفسی ناشی می شود. وقتی لاروها به آلوئولها می رسند سبب تولید اکسودای ائوزینوفیلی می گردند که باعث مسدود شدن راههای هوایی کوچک می شوند. ظهور تدریجی و فزاینده سرفه و افزایش تعداد تنفس، دشواری تنفسی، تب، بی اشتهایی و کاهش وزن از تظاهرات بیماری است که متناسب با تعداد لارو خورده شده، سرعت بلع و تعداد لاروی است که به ریه می رسد. امکان وقوع بیماری شدید و مرگ و میر نیز وجود دارد. بیماری به ویژه نزد گاوهای جوان در اولین سال تغذیه از علوفه نمایان می شود ولی در گاوهای مسنتر که در آنها ایمنی قبلی به وجود نیامده نیز وجود دارد. در این بررسی که به روش مقطعی و توصیفی به مدت یک سال و بر روی 86963 راس گاو ذبح شده در سال 1387 انجام شد ریه گاوها پس از ذبح نسبت به آلودگی به این انگل مورد معاینه قرار گرفت. در موارد آلوده معمولا در لب های خلفی شکمی، کبدی شدن قرمز به طور قرینه و دو طرفی وجود داشت و همچنین تعداد زیادی کرم بالغ نخ مانند در راههای هوایی مشاهده شد. داده ها پس از جمع آوری توسط نرم افزار آماری SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. از 86963 راس گاو کشتار شده، ریه 1885 راس (16/2%) به این انگل آلوده بودند. در کنترل این بیماری باید به روشی استراتژیک از داروهای ضد کرمی مانند لوامیزول، فنبندازول، آلبندازول و آیورمکتین استفاده کرد. در ضمن تاخیر در روی آوری دامها به مرتع در بهار نوعی کنترل محسوب می گردد، ولی نباید به عنوان تنها روش کنترل استفاده گردد.

 

واژه های کلیدی: استرونژیلوز، گاو، کشتارگاه، مازندران، شیوع.   

بررسی میزان آلودگی لاشه گاوهای کشتار شده به سارکوسیست در کشتارگاه های استان مازندران و نقش آن در امن

دکتر محمودرضا اثناعشری*

*عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور

آدرس: دانشگاه پیام نور- گروه علمی کشاورزی- تهران 4697-19395- ج.ا. ایران

پست الکترونیک: [e-mail]

 

چکیده:

سارکوسیستوزیس یکی از بیماریهای انگلی مشترک بین انسان و دام است و بنابراین از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد. این انگل، دومیزبانه اجباری بوده و در میزبان واسط که عمدتا نشخوارکنندگان و علفخواران می باشند موجب بیماری می شود. هدف از این بررسی تعیین میزان شیوع به سارکوسیست در گاوهای کشتار شده در استان مازندران در سالهای 1386 و 1387 به منظور دستیابی به میزان آلودگی و خسارات ناشی از ضبط لاشه ها و کاهش تولید فراورده های دامی بوده است. در این بررسی که به مدت دو سال و به صورت مقطعی و توصیفی در کشتارگاه های استان مازندران انجام شد گاو ها از نظر آلودگی به سارکوسیست به طور ماکروسکوپی مورد معاینه قرار گرفتند و داده های بدست آمده پس از جمع آوری با آزمون فرض نسبت موفقیت در نرم افزار آماری spss مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. از 61901 گاو کشتار شده در سال 1386، 16 مورد (025/0درصد) و از 86963 راس گاو ذبح شده در سال 1387، 10 مورد (011/0درصد) مبتلا به سارکوسیست بودند. نتایج نشان دهنده آن بود که میزان شیوع در سال 1387 به طور معنی داری کاهش داشته است. در ضمن پیشنهاد می شود به منظور جلوگیری از ورود گوشت آلوده به سارکوسیست میکروسکوپی به چرخه مصرف بهتر است از روشهای آزمایشی میکروسکوپی بصورت رندوم استفاده گردد تا از نظر میزان شیوع به این بیماری با توجه به اهمیت آن نتایج دقیق تری حاصل شود. سارکوسیست علاوه بر نقش بیماری زایی در دام و زئونوز بودن، سبب کاهش وزن دام و کاهش بازده لاشه گشته و به دلیل ضبط لاشه در کشتارگاه و اندامهای آلوده امنیت غذایی را نیز کاهش داده و سلامت انسان را به خطر می اندازد.

کلمات کلیدی: سارکوسیست، سارکوسیستوزیس، گاو، کشتارگاه، مازندران، امنیت غذایی.

بررسی شیوع آلودگی به سیستی سرکوس بویس و خسارتهای ناشی از آن در کاهش امنیـت غذایی در گاوهای کشتار شده

دکتر محمودرضا اثناعشری*

*عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور

آدرس: دانشگاه پیام نور- گروه علمی کشاورزی- تهران 4697-19395- ج.ا. ایران

پست الکترونیک: [e-mail]

 

چکیده:

سیستی سرکوس بویس، کیست کوچک پر از مایع همراه با متاسرک بوده که مرحله لاروی انگل تنیا ساژیناتا می باشد و انسان به عنوان میزبان نهایی و گاو به عنوان میزبان واسط در چرخه زندگی این انگل محسوب می شوند. هدف از این مطالعه بررسی آلودگی گاوهای کشتاری استان مازندران از نظر آلودگی به این کیست بوده که به عنوان یکی از بیماری های زئونوز از نظر بهداشت و سلامتی حائز اهمیت است. در این بررسی که به صورت مقطعی و توصیفی به مدت دو سال در تمامی کشتارگاه های استان مازندران انجام شد لاشه دامها از نظر آلودگی به این انگل مورد معاینه قرار گرفت و داده های به دست آمده توسط آزمون فرض نسبت موفقیت و تحت نرم افزار آماری  SPSSدر سطح خطای 5% مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. از 61901 راس گاو ذبح شده در سال 1386 تنها 5 مورد (008/0درصد) و از 86963 راس گاو ذبح شده در سال 1387 نیز 5 مورد (005/0درصد) به سیستی سرکوس بویس آلوده بودند. نتایج حاصله نشان دهنده آن بود که سیستی سرکوس بویس در استان مازندران از شیوع پایینی برخوردار است. همچنین آلودگی در سال دوم تحقیق نسبت به سال اول کاهش معنی داری را نشان داد که نشانه خوبی بشمار می آید. اما نباید از پیشگیری و ادامه برنامه های جلوگیری از آلودگی و ریشه کنی غافل شد. زیرا به دلیل زئونوز بودن آلودگی به این انگل برای انسان بسیار خطرناک خواهد بود، همچنین از نظر کاهش وزن و کاهش بازدهی لاشه و ضبط لاشه و اندامهای آلوده در کشتارگاه ها، امنیت غذایی را به خطر می اندازد.

کلمات کلیدی: سیستی سرکوس بویس، گاو، شیوع، کشتارگاه، مازندران، امنیت غذایی.   

 

بررسی میزان شیوع برونشیت کرمی ناشی از دیکتیوکولوس ویویپاروس در گاوهای کشتار شده درکشتارگاه های استان

دکتر محمودرضا اثناعشری*

عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور

پست الکترونیک:  [e-mail]

 

 

 

چکیده:

برونشیت کرمی، یک بیماری تنفسی است که به وسیله دیکتیوکولوس ویویپاروس که از موکوس برونشها تغذیه می کند، رخ می دهد. عمل بیماری زایی آن اساسا در اثر جراحات منتج از دخول و عبور لاروها در برونشیولها و آلوئولهای تنفسی ناشی می شود. وقتی لاروها به آلوئول ها می رسند سبب تولید اکسودای ائوزینوفیلی می گردند که باعث مسدود شدن راههای هوایی کوچک می شوند. ظهور تدریجی و فزاینده سرفه و افزایش تعداد تنفس، دشواری تنفسی، تب، بی اشتهایی و کاهش وزن از تظاهرات بیماری است که متناسب با تعداد لارو خورده شده، سرعت بلع و تعداد لاروی که به ریه ها می رسد، می باشد. امکان وقوع بیماری شدید و مرگ و میر نیز وجود دارد. بیماری به ویژه نزد گاوهای جوان در اولین سال تغذیه از علوفه نمایان می شود ولی در گاوهای مسنتر که در آنها ایمنی قبلی به وجود نیامده نیز خودنمایی می کند. در این بررسی که به روش مقطعی و توصیفی به مدت یک سال و بر روی 86963 راس گاو ذبح شده در سال 1387 انجام شد ریه گاوها پس از ذبح نسبت به آلودگی به این انگل مورد معاینه قرار گرفت. در موارد آلوده معمولا در لب های خلفی شکمی، کبدی شدن قرمز به طور قرینه و دو طرفی وجود داشت و همچنین تعداد زیادی کرم بالغ نخ مانند در راههای هوایی مشاهده شد. داده ها پس از جمع آوری توسط نرم افزار آماری SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. از 86963 راس گاو کشتار شده، ریه 1885 راس (16/2%) به این انگل آلوده بودند. در کنترل این بیماری باید به روشی استراتژیک از داروهای ضد کرمی مانند لوامیزول، فنبندازول، آلبندازول و آیورمکتین استفاده کرد. در ضمن تاخیر در روی آوری دامها به مرتع در بهار نوعی کنترل محسوب می گردد، ولی نباید به عنوان تنها روش کنترل استفاده گردد.

 

واژه های کلیدی: دیکتیوکولوس ویویپاروس، برونشیت کرمی، گاو، کشتارگاه، شیوع.   

 

1- مقدمه:

استرونژیلوز تنفسی یا دیکتیوکولوز یا برونشیت کرمی، یک بیماری تنفسی است که به وسیله دیکتیوکولوس ویویپاروس که از موکوس برونشها تغذیه می کند، رخ می دهد (نورمحمد زاده، 1376). دیکتیوکولوس ویویپاروس مهمترین کرم ریوی گاو در مناطق معتدل است که در موارد حاد با ایجاد برونشیت شدید موجب مرگ و میر می شود  .(Burden, 1997)این نماتود سفید رنگ است (Eysker, 1994) و جنس نر آن 5/5-5/3 و جنس ماده آن 8-6 سانتی متر طول دارد (Mehlhom, 1988). عفونت های اولیه معمولا در گوساله های شیری اتفاق می افتد که برای نخستین بار در مراتع آلوده چرا می کنند. دام های گوشتی به ندرت درگیر می شوند، مگر اینکه در مراتع آبیاری شده یا آب و هوای گرم و مرطوب چرا کنند. چرخه زندگی این انگل مستقیم است. انگل بالغ در نای و برونش زندگی می کند. تخم گذاری و تفریخ به سرعت انجام میگیرد، به طوری که لارو مرحله اول با سرفه بالا می آید، بلعیده می شود و از طریق مدفوع دفع می گردد. لاروها طی 5 روز یا بیشتر به لارو مرحله سوم که عفونی است تبدیل می شوند، در علفزار مهاجرت می کنند، خورده می شوند و از روده به عقده های لنفاوی مزانتریک می روند. در آنجا لارو عفونی پوست اندازی می کند و لارو مرحله چهارم از طریق لنف و خون به ریه ها می رود و در مویرگ های ریوی نواحی شکمی لب های خلفی ریه جایگزین می شوند (سیفی، 1380). عمل بیماری زایی آن اساسا در اثر جراحات منتج از دخول و عبور لاروها در برونشیولها و آلوئولهای تنفسی ناشی می شود (نورمحمد زاده، 1376). وقتی لاروها به آلوئول ها می رسند سبب تولید اکسودای ائوزینوفیلی می گردند که باعث مسدود شدن راههای هوایی کوچک می شوند (سیفی، 1380). ظهور تدریجی و فزاینده سرفه و افزایش تعداد تنفس، دشواری تنفسی، تب، بی اشتهایی و کاهش وزن از تظاهرات بیماری است که متناسب با تعداد لارو خورده شده، سرعت بلع و تعداد لاروی که به ریه ها می رسد، می باشد. امکان وقوع بیماری شدید و مرگ و میر نیز وجود دارد (سیفی، 1380) (نور محمد زاده، 1376). حضور نوزادان در حبابچه های ریوی موجب آلوئولیت و سپس برونشیت و حضور کرمهای بالغ در برونشها موجب برونشیت می شود. برونشها به وسیله اگزودای ائوزینوفیلیک مسدود می شوند که نتیجه آن کلاپس شدن حبابچه ها است (Mehlhom, 1988). بیماری به ویژه نزد گاوهای جوان در اولین سال تغذیه از علوفه نمایان می شود ولی در گاوهای مسنتر که در آنها ایمنی قبلی به وجود نیامده نیز خودنمایی می کند. در موارد شدید، تنفس دهانی، کشیدگی سر و گردن، بیرون افتادگی زبان و ناله بازدمی وجود دارد و دام های درمان نشده تلف می شوند (سیفی، 1380). به دنبال افزایش تدریجی برونشیت و ذات الریه، سرفه خفیف تا شدید، اختلال در عمل تنفس، افزایش تعداد تنفس (بیش از 70 بار در دقیقه)، خیز و آمفیزم ریوی، صداهای خشن تنفسی توام با خس خس همراه با درجات مختلفی از کم اشتهایی و کاهش وزن دیده می شود (Eysker, 1994) (Mehlhom, 1988). آلودگی چراگاه به وسیله حاملین سالم دیکتیوکولها اتفاق می افتد. این گاوهای دارای ایمنی با مدفوع خود لاروهایی دفع می کنند که سپس این لاروها آلوده کننده خواهند بود. دیکتیوکولوز 80-60 روز پس از ابتدای آلودگی نمایان می شود(نورمحمد زاده، 1376).

2- مواد و روش کار:

در این بررسی که به روش مقطعی و توصیفی به مدت یک سال و بر روی 86963 راس گاو ذبح شده در سال 1387 انجام شد ریه گاوها پس از ذبح نسبت به آلودگی به این انگل مورد معاینه قرار گرفت. در موارد آلوده معمولا در لب های خلفی شکمی، کبدی شدن قرمز به طور قرینه و دو طرفی وجود داشت و همچنین تعداد زیادی کرم بالغ نخ مانند در راههای هوایی مشاهده شد. در بعضی موکوس سبز رنگ در  راههای هوایی و تغییر سبز رنگ بافت ها، که ناشی از نفوذ ائوزینوفیل بود، وجود داشت. داده ها پس از جمع آوری توسط نرم افزار آماری SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

3- نتایج:

از 86963 راس گاو کشتار شده، ریه 1885 راس (16/2%) به این انگل آلوده بودند (جدول شماره 1).

 

جدول شماره 1: میزان شیوع آلودگی ریه گاوها به دیکتیوکولوس ویویپاروس بر اساس ماه کشتار در کشتارگاه های استان مازندران در سال 1387

ماه	تعداد گاو کشتار شده	تعداد گاو آلوده به دیکتیوکولوس	درصد آلودگی
فروردین	5254	85	6/1%
اردیبهشت	10592	173	6/1%
خرداد	5851	140	4/2%
تیر	6983	173	4/2%
مرداد	7748	215	7/2%
شهریور	8451	191	2/2%
مهر	7443	214	8/2%
آبان	7233	167	3/2%
آذر	6413	121	9/1%
دی	7255	139	9/1%
بهمن	5811	138	3/2%
اسفند	7929	129	6/1%
جمع	86963	1885	16/2%

 

4- بحث:

نتایج این مطالعه نشان دهنده آن بود که در فصول تابستان و پائیز آلودگی دامهای مورد بررسی کمی بیشتر بوده است. در شرایط آب و هوایی معتدل شمالی، بقای عفونت از سالی به سال دیگر به سه روش رخ می دهد؛ یکی بقای لارو در برخی نواحی مرتع در طول زمستان، دوم پخش مدفوع گوساله های آلوده به روی آوری در بهار و توسط گاوهای ناقل. تقریبا 30% گوساله های کمتر از یک سال و 4% دام های بالغ در بریتانیا می توانند عفونت را در طول زمستان انتقال دهند. همچنین ممکن است رشد لارو کرم های ریوی در زمستان متوقف شده و در بهار بالغ شوند. معمولا آلودگی مرتع تا بهار و اوایل تابستان به تدریج زیاد می شود و در ماه جولای تا سپتامبر عفونت به قدری شدید می شود که علایم بالینی ظاهر می گردد. بر اساس کارهای انجام شده در ایالت لوئیزیانا آمریکا، حداکثر انتقال گونه های انگل دیکتیوکولوس به گوساله ها در جنوب ایالات متحده بین دسامبر و مارس اتفاق می افتد (سیفی، 1380). اسلامی و موذنی قبلا آلودگی به این انگل را در ایران گزارش کرده اند. موذنی در یک تحقیق در سال 1379 اولین مورد آلودگی به کرم ریوی دیکتیوکولوس ویویپاروس را در استان فارس، گزارش نمود (موذنی، 1379).  اسلامی نیز آلودگی به این انگل را در ریه گاو در گرگان اعلام کرده بود (اسلامی، 1376). مبارزه با استرونژیلوز تنفسی بر اساس مدیریت صحیح و از بین بردن انگلها و واکسیناسیون دامها استوار است. در دامپروری هایی که در آن دیکتیوکولوس وجود دارد، واکسیناسیون گاوهای جوان 15 روز قبل از بردن آنها به چراگاه می تواند به عنوان پیشگیری به کار رود (نورمحمد زاده، 1376). در کنترل این بیماری باید به روشی استراتژیک از داروهای ضد کرمی مانند لوامیزول، فنبندازول، آلبندازول و آیورمکتین استفاده کرد که از افزایش عفونت در گله و مرتع جلوگیری کند. فسفات لوامیزول (8 میلی گرم/ کیلوگرم به صورت خوراکی، 6 میلی گرم/ کیلوگرم زیر جلدی، 10 میلی گرم/ کیلوگرم میان پوستی)، فنبندازول (5 میلی گرم/ کیلوگرم به طور خوراکی) یا آیورمکتین (2/0 میلی گرم/ کیلوگرم به طور زیر جلدی) در از بین بردن کرم های بالغ و لارو موثر است. ایورمکتین بسیار موثرتر از لوامیزول گزارش شده است. در دامهایی که فقط سرفه و افزایش تعداد تنفس نشان می دهند، پاسخ درمانی خوب است(سیفی، 1380). حضور اشکال لاروی در نسوج تنفسی، لزوم دومین درمان را در چند هفته بعد از اولین درمان برای از بین بردن تمام آلودگی ایجاب می کند. برای محدود کردن خطر بیماری در گوساله های شیری، از اولین سال استفاده از علوفه تا سال دیگر، علوفه یک چراگاه به آنها اختصاص داده می شود. در عمل از چرانیدن حیوانات سنین دیگر در این چراگاه اجتناب شود.(نورمحمد زاده، 1376) در ضمن تاخیر در روی آوری دامها به مرتع در بهار نوعی کنترل محسوب می گردد، ولی نباید به عنوان تنها روش کنترل استفاده گردد.(سیفی، 1380) سرمای زمستان بیشتر لاروهای عفونی انگل روی چراگاه را از بین می برد، بنابراین چراگاه در موقع بردن دامها به روی آنها اغلب عاری از آلودگی است.(نورمحمد زاده، 1376).

منابع:

1- اسلامی، علی (1376). کرم شناسی دامپزشکی، جلد سوم، نماتودا و آکانتوسفالا، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، شماره 2321.

2- سیفی، حسام الدین؛ رئوفی، افشین؛ گرجی دوز، مرتضی؛ مخبر دزفولی، محمد رضا (1380). طب داخلی دام های بزرگ، (ترجمه)، تالیف: اسمیت، براد فورد پی. جلد دوم، چاپ اول، تهران، انتشارات دهکده چاپ، صفحات 174-172.

3- نورمحمدزاده، فریدون (1376). بیماریهای گاو، انتشارات نوربخش، تهران، چاپ اول، صفحه 66-65.

4- موذنی، محمد؛ شکرفروش، شهرام؛ هادی پور، محمدمهدی (1379). گزارش اولین مورد آلودگی گاو به کرم ریوی دیکتیوکولوس ویویپاروس  در استان فارس، مجله دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، 55(3): 6-5.

5- Burden, D.J.; Ellis, R.N.W. (1997). Use of Doramectin against Experimental infection of cattle with Dictyocaulus viviparous, The Vet Rec, 141: 393

6- Eysker, M. (1994). Dictyocaulosis in cattle, the compendium, 16(5): 669-675.

7- Mehlhom, H. (1988). Parasitology in focus, fact and trends, Springer verlag.

بررسی شیوع بیماری سل گاوی در گاوهای کشتار شده در کشتارگاه های استان مازندران

دکتر محمودرضا اثناعشری*

عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور

پست الکترونیک:  [e-mail]

 

 

 

 

چکیده:

در این بررسی که به مدت دو سال و به صورت مقطعی و توصیفی طی سالهای 1386 و 1387 بر روی گاوهای کشتاری استان مازندران انجام شد، دامها از نظر آلودگی به سل با مشاهده توبرکولهای پیشرونده در اندامهای مختلف بدن و ضایعات گرانولوماتوزی سل مورد بررسی قرار گرفتند. گرانولوم های سلی نوعا کپسول دار و حاوی چرک غلیظ کرم تا پنیری شکل، زرد تا نارنجی رنگ بود که گاهی کلسیفیه بودند. این نوع ضایعات در هر عقده لنفاوی مشاهده می شود ولی بخصوص در عقده های برونشی، مدیاستن و مزانتریک و در تعدادی از اندامها به ویژه ریه و کبد دیده شد. این اندامها پر از توبرکول های مرواریدی کوچک بود و در ریه توبرکول های متصل و برونکوپنومونی چرکی مشاهده شد. داده های بدست آمده پس از جمع آوری با آزمون فرض مقایسه نسبت موفقیت و آماره آزمون Z استاندارد تحت نرم افزار آماری SPSS در سطح خطای 5% مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند. از مجموع 148180 راس گاو کشتار شده در این مطالعه 57 لاشه (038/0%) آلوده به سل تشخیص داده شدند. در سال 1386 از 61217 راس گاو کشتار شده 38 لاشه (062/0%) از گاوها آلوده به سل بودند و از نظر اندام آلوده به گره سلی 93 (15/0%) گره سلی در کبد و 60 (098/0%) گره سلی در ریه مشاهده شد. در سال 1387 از 86963 راس گاو کشتار شده 19 لاشه (021/0%) آلوده به سل بودند و همچنین 45 (05/0%) گره سلی در کبد و 32 (036/0%) گره سلی در ریه مشاهده شد. نتایج نشانگر آن بود که شیوع سل در سال 1387 نسبت به سال 1386 کاهش معنی داری داشته است.

 

واژه های کلیدی: سل، گاو، شیوع، مازندران.

 

1- مقدمه:

بیماری سل گاوی که توسط مایکوباکتریوم بویس ایجاد می شود(نورمحمدزاده، 1376) یکی از خطرناکترین بیماریهای عفونی مشترک بین انسان و دام است که می تواند به صورت مزمن گرانولوماتوزی و یا گاهی به صورت حاد در انسان و دام تظاهر یابد (لامعی، 1389). بیماری سل در گاو به صورت مزمن بوده و دوره آن سالها به طول می انجامد و بیشتر در ریه، گره های لنفاوی، سر و گردن ظاهر می شود (نور محمدزاده، 1376). مایکوباکتریوم بویس معمول ترین عامل بیماری سل در گاو و بز می باشد(تاج بخش، 1385). این دو دام نسبت به ابتلا به این بیماری کاملا حساس می باشند. گوسفند نسبتا مقاوم است ولی گزارشاتی از زلاندنو حاکی از این است که تعداد زیادی از گوسفندان می توانند به این بیماری مبتلا شوند. متاسفانه علایم عفونت مایکوباکتریوم بویس کاملا غیر اختصاصی است. اغلب دامهای مبتلا در حالی که هنوز نشانه های بالینی غیر طبیعی بروز نمی دهند، سلامتی سایر دامها و انسان را به خطر می اندازند. بیماران ممکن است دچار نقصان وزن مزمن، اشتهای متغیر و تب مواج باشند. پس از گوساله زایی این نشانه ها تشدید می گردد. سایر علایم بستگی به اندامهای مبتلا دارد. از آنجا که راه ورود عفونت تنفسی است، نشانه های تنفسی اکثرا متداول است، اگرچه علایم ملایم باشد. علایم تنفسی در نشخوارکنندگان شامل سرفه نرم، مرطوب و مزمن است. در مراحل انتهایی بیماری، دشواری واضح تنفسی، افزایش تعداد تنفس، افزایش تعداد و عمق تنفس و صداهای غیر طبیعی ریوی رخ می دهد. بزرگی عقده های لنفاوی مدیاستن ممکن است سبب نفخ گردد. جرم معمولا از طریق تنفسی و گاهی اوقات خوراکی وارد بدن نشخوارکنندگان می گردد. در ریه ها معمولا ضایعه کوچک گرانولوماتوز نکروتیک شکل می گیرد، ولی اگر دستگاه گوارش درگیر باشد، کمتر متداول است. از محل ورود جرم به عقده های لنفاوی موضعی (برونشی، مدیاستن، حلقی، مزانتریک) هجوم می آورد و در آنجا ایجاد نکروز می کند که توسط گرانولوم حاوی سلول های تک هسته ای احاطه می گردد. این ترکیب ضایعات در محل ورود و عقده های لنفاوی مجاور تحت عنوان مجموعه اولیه خوانده می شود. از مجموعه اولیه عفونت به سایر اندام ها گسترش می یابد و می تواند منجر به سل منتشر مرواریدی، ضایعات ندولی پراکنده در اندام های مختلف یا سل مزمن اندامی گردد. در نشخوارکنندگان بیماری پیشرونده است(سیفی، 1380).  

2- مواد و روش کار:

در این بررسی که به مدت دو سال و به صورت مقطعی و توصیفی طی سالهای 1386 و 1387 بر روی گاوهای کشتاری استان مازندران انجام شد، دامها از نظر آلودگی به سل با مشاهده توبرکولهای پیشرونده در اندامهای مختلف بدن و ضایعات گرانولوماتوزی سل مورد بررسی قرار گرفتند. گرانولوم های سلی نوعا کپسول دار و حاوی چرک غلیظ کرم تا پنیری شکل، زرد تا نارنجی رنگ بود که گاهی کلسیفیه بودند. این نوع ضایعات در هر عقده لنفاوی مشاهده می شود ولی بخصوص در عقده های برونشی، مدیاستن و مزانتریک و در تعدادی از اندامها به ویژه ریه و کبد دیده شد. این اندامها پر از توبرکول های مرواریدی کوچک بود و در ریه توبرکول های متصل و برونکوپنومونی چرکی مشاهده شد. داده های بدست آمده پس از جمع آوری با آزمون مقایسه نسبت موفقیت و آماره آزمون Z استاندارد تحت نرم افزار آماری SPSS در سطح خطای 5% مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند.

3- نتایج:

از مجموع 148180 راس گاو کشتار شده در این مطالعه 57 لاشه (038/0%) آلوده به سل تشخیص داده شدند. در سال 1386 از 61217 راس گاو کشتار شده 38 لاشه (062/0%) از گاوها آلوده به سل بودند و از نظر اندام آلوده به گره سلی 93 (15/0%) گره سلی در کبد و 60 (098/0%) گره سلی در ریه مشاهده شد (جدول 1). در سال 1387 از 86963 راس گاو کشتار شده 19 لاشه (021/0%) آلوده به سل بودند و همچنین 45 (05/0%) گره سلی در کبد و 32 (036/0%) گره سلی در ریه مشاهده شد (جدول 2).

 

جدول شماره 1: میزان شیوع بیماری سل گاوی به تفکیک ماه های کشتار در کشتارگاه های استان مازندران در سال 1386

ماه	تعداد دام کشتار شده	تعداد لاشه آلوده به سل	گره سلی در کبد	گره سلی در ریه
فروردین	3927	0	3	3
اردیبهشت	4947	4	13	5
خرداد	4950	2	7	4
تیر	5162	2	19	3
مرداد	5936	0	0	0
شهریور	6488	0	0	0
مهر	5126	5	14	11
آبان	5344	4	9	7
آذر	5051	17	9	11
دی	5173	2	4	4
بهمن	4534	2	4	4
اسفند	4489	0	11	8
جمع یکساله 1386	61217 راس	38 (062/0%)	93 (15/0%)	60  (098/0%)

 

جدول شماره 2: میزان شیوع بیماری سل گاوی به تفکیک ماه های کشتار در کشتارگاه های استان مازندران در سال 1387

ماه	تعداد دام کشتار شده	تعداد لاشه آلوده به سل	گره سلی در کبد	گره سلی در ریه
فروردین	5254	1	1	1
اردیبهشت	10592	1	1	7
خرداد	5851	1	6	0
تیر	6983	3	2	2
مرداد	7748	3	3	3
شهریور	8451	1	0	2
مهر	7443	1	6	2
آبان	7233	2	8	9
آذر	6413	0	7	0
دی	7255	2	0	0
بهمن	5811	1	9	3
اسفند	7929	3	2	3
جمع یکساله 1387	86963 راس	19  (021/0%)	45 (051/0%)	32 (036/0%)

 

 

 

4- بحث:

نتایج نشانگر آن بود که شیوع سل در سال 1387 نسبت به سال 1386 کاهش معنی داری داشته است. همچنین در ماه های مرداد و شهریور در سال 1386 هیچ موردی از بیماری سل در لاشه گاوهای کشتاری دیده نشد. بیشترین شیوع سل گاوی در این مطالعه در آذر 1386 مشاهده شد (جدول 1). شیوع بیماری سل در لاشه، گره سلی کبد و گره سلی ریوی به طور معنی داری در سال 1387 نسبت به سال 1386 کاهش داشته است (جداول 1و2). ضایعات سلی در عقده های لنفاوی تنفسی حدود 90% از دامهای مثبت، که عفونتشان تایید شده است، رخ می دهد ولی ضایعات سلی در فقط 1% تا 2% این دامها در معاینات کشتارگاهی یافت می شود(سیفی، 1380). در یک بررسی توسط غفوریان و همکاران در نیمه اول سال 1388 که بر روی 1475 راس گاو کشتار شده در کشتارگاه شهرستان تربت حیدریه انجام شد، 7 راس (32/0%) آلوده به سل گاوی گزارش شدند. 4 راس از آنها تنها با تست تشخیص داده شدند و پس از ارجاع به کشتارگاه هیچ علائم بالینی و کالبدگشایی در آنها مشاهده نشد و در 3 راس، هم علائم بالینی و هم علائم کالبدگشایی دیده شد(غفوریان، 1389). در پژوهشی دیگر که توسط پاشائیان نسبت به شیوع بیماری سل گاوی در کشتارگاه شهرستان شاهین دژ در سالهای 1387 و 1388 بر روی 4812 راس گاو کشتار شده در آن کشتارگاه صورت پذیرفت، 76 راس (57/1%) آلوده به سل تشخیص داده شد(پاشائیان، 1389). در مطالعه ای دیگر توسط یوسفی و همکاران که طی سالهای 1387 و نیمه اول 1388 در شهرهای مختلف استان مازندران با استفاده از روش PPD  نسبت به شیوع بیماری سل گاوی صورت پذیرفت، 2896 راس گاو مورد بررسی قرار گرفتند که از این تعداد، 981 راس (87/33%) گاو صنعتی و 1915 راس (13/66%) را گاوهای سنتی و بومی تشکیل می دادند. از کل تعداد دامهای بررسی شده، 97 راس (34/3%) موارد مبتلا به سل گاوی گزارش شد که از این تعداد 30 گاو (92/30%) صنعتی و 67 راس (08/69%) گاوهای سنتی بودند(یوسفی، 1389). در یک بررسی دیگر که توسط لامعی و همکاران نسبت به شیوع سل گاوی در لاشه گاوهای کشتار شده در کشتارگاه صنعتی ارومیه به روش روتین بازرسی لاشه ها و جستجوی لاشه های آلوده به ضایعات گرانولوماتوزی سل در آن کشتارگاه به مدت 9 ماه انجام شد، مجموعا 4074 لاشه مورد بررسی قرار گرفت که 68 لاشه (67/1%) مبتلا به سل تشخیص داده شدند(لامعی، 1389). لامعی در بررسی دیگری به موازات بررسی قبلی اش در کشتارگاه ارومیه به منظور تعیین وجود مایکوباکتریوم بوویس در لاشه های مبتلا به جراحات گرانولوماتوزی سل به روش PCR که به مدت 9 ماه انجام داد، از 68 لاشه (67/1%) آلوده به ضایعات سلی پس از بررسی به روش PCR در 59 نمونه (76/86%) آلودگی به مایکوباکتریوم بوویس و در 9 نمونه (24/13%) آلودگی به سایر گونه های مایکوباکتریومی را گزارش کرد(لامعی، 1389).  طبق نتایج اعلام شده در آمارنامه کشاورزی منتشر شده در سال 1384 که گزارش عملکرد عملیات ریشه کنی سل گاوی در سالهای 1383 و 1384 را در سراسر ایران نشان می داد از 19735 واحد گاوداری در سال 1383 و 14962 واحد گاوداری در سال 1384 به ترتیب 779 و 559 واحد گاوداری، آلوده به سل گاوی گزارش شدند. در سالهای 1383 و 1384 تعداد گاوهای توبرکولینه به ترتیب 1123935 راس و 976733 راس گزارش شد که نتایج تست سل در سال 1383 در 1121765 راس منفی، در 1333 راس مثبت و در 837 راس مشکوک گزارش شد و در سال 1384 نتایج تست سل گاوی در 974972 راس منفی، در 1103 راس مثبت و در 658 راس مشکوک گزارش شد. نسبت رآکتور مثبت به تست سل در سالهای 1383 و 1384 به ترتیب 12/0 و 11/0 گزارش گردید(آمارنامه کشاورزی، 1384). شیوع بیماری سل به واسطه اعمال برنامه های کنترلی در بسیاری از کشورها از جمله ایالات متحده به مقدار زیادی کاسته شده است. در چنین کشورهایی، شناسایی و حذف موارد عفونت باقی مانده دشوار و هزینه بر است و به همین دلیل هنوز نیز شکست برنامه های ریشه کنی رخ می دهد. اخیرا رخداد هایی در مقیاس نسبتا وسیع از دامداری هایی که در گذشته عاری از بیماری بوده اند، گزارش می گردد و نسبت دامهای پرواری که به عنوان دامهای کشتاری در نظر گرفته می شوند در سالهای اخیر افزایش یافته است. در جنوب غربی ایالات متحده، واردات گاو پرواری از مکزیک به عنوان منبع اصلی بیماری تلقی می شود(سیفی، 1380). در بسیاری از کشورها بیماری سل درمان نمی شود و دامهای مبتلا کشتار می شوند(سیفی، 1380). علی رغم محاسنی که بازرسی های کشتارگاهی در تشخیص و حذف لاشه های مبتلا به سل دارد ولی این روش قادر به تشخیص لاشه گاوهای آلوده به مایکوباکتریوم که در مراحل ابتدای آلودگی هستند نبوده و از اینرو استفاده از روشهای آزمایشگاهی با حساسیت بالا و سریع از قبیل PCR و یا استفاده از روش PPD (تست توبرکولین) بسیار مفید خواهند بود(لامعی، 1389).

منابع:

1- آمارنامه کشاورزی (1384). دام طیور آبزیان، فصل دوم، جلد دوم، صفحه 115.

2- تاج بخش، حسن (1385). باکتری شناسی عمومی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، چاپ هفتم، صفحه 648، 654.

3- پاشائیان، سعید؛ پاشائیان، نوید (1389). بررسی شیوع بیماری سل گاوی در کشتارگاه شهرستان شاهین دژ در سالهای 87 و 88 و نقش دامپزشکی در انجام تست سل و جلوگیری از ضررهای اقتصادی، مجموعه خلاصه مقالات شانزدهمین کنگره دامپزشکی ایران، تهران، انتشارات جامعه دامپزشکان ایران، کد مقاله 460، صفحه 108.

4- سیفی، حسام الدین؛ رئوفی، افشین؛ گرجی دوز، مرتضی؛ مخبر دزفولی، محمد رضا (1380). طب داخلی دام های بزرگ، (ترجمه)، تالیف: اسمیت، براد فورد پی. جلد دوم، چاپ اول، تهران، انتشارات دهکده چاپ، صفحات 183-182.

5- فرودی، فرهاد (1387). دامپروری عمومی، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران، چاپ دوم، صفحه81-80.

 

6- غفوریان، محمدحسین؛ محمودی زاده، رضا؛ شیبانی، محمد؛ مهدی پور، عبدالله (1389). بررسی شیوع بیماری سل گاوی در کشتارگاه شهرستان تربت حیدریه در سال 1388، مجموعه خلاصه مقالات شانزدهمین کنگره دامپزشکی ایران، تهران، انتشارات جامعه دامپزشکان ایران، کد مقاله 798، صفحه 72.

7- لامعی، روح الله؛ قراگوزلو، محمدجواد؛ امنیت طلب، امیر (1389). بررسی شیوع سل گاوی در لاشه گاوهای کشتار شده در کشتارگاه صنعتی ارومیه، مجموعه خلاصه مقالات شانزدهمین کنگره دامپزشکی ایران، تهران، انتشارات جامعه دامپزشکان ایران، کد مقاله 1493، صفحه 262.

8- لامعی، روح الله؛ قراگوزلو، محمدجواد؛ امنیت طلب، امیر؛ صادقی زالی، محمد حسین (1389). تعیین آلودگی با مایکوباکتریوم بوویس در لاشه گاوهای کشتار شده در کشتارگاه ارومیه به روش PCR، مجموعه خلاصه مقالات شانزدهمین کنگره دامپزشکی ایران، تهران، انتشارات جامعه دامپزشکان ایران، کد مقاله 1497، صفحه 262.

9- نورمحمدزاده، فریدون (1376). بیماریهای گاو، انتشارات نوربخش، تهران، چاپ اول، صفحه 169-168.

10- یوسفی، محمدرضا؛ ابوحسینی، محدثه؛ ولی پور اقدام، فهیمه؛ اسفندیاری، بهزاد؛ ضیاء پور، پیمان؛ مختاری، مجید (1389). بررسی شیوع سل گاوی در شهرهای مختلف استان مازندران طی سالهای 1378-1388، مجموعه خلاصه مقالات شانزدهمین کنگره دامپزشکی ایران، تهران، انتشارات جامعه دامپزشکان ایران، کد مقاله 695، صفحه 101.